Begin maart bezochten mijn vrouw en ik Lissabon, de stad van de fado. Fado behoort sinds 2011 bij het cultureel werelderfgoed. Er zijn verschillende manieren om de fado te beluisteren in Lissabon: – de restaurantjes met de volkse fado in de oude wijk Alfama, bijvoorbeeld Esquina de Alfama; – de clubs, zoals O Faia in de uitgaanswijk Bairro Alto, waar de professionals zingen; – de dagelijkse show in de winkelwijk Chiado: Fado in Chiado. Fado bezingt het leven in al zijn facetten, maar met de nadruk op het lijden dat onherroepelijk gepaard gaat met het leven. Het verlaten worden door een geliefde, de onbeantwoorde liefde, de vele tegenslagen die het leven voor ons in petto heeft en natuurlijk ook de uiteindelijke verlating van het leven door de dood. En tegelijkertijd biedt de fado hoop, juist door het delen van deze levensfacetten in al zijn toonaarden.
SLAUERHOFF
Voor mij is fado ook verbonden met mijn jeugdidool, Slauerhoff. Ik vereenzelvigde mij met zijn rusteloze zoeken, zijn reizen naar verre oorden als scheepsarts, het nergens vinden van zijn levensvervulling. Ik las zijn romans en zijn gedichten en schreef er zelfs een werkstuk over op de middelbare school. Veel later las ik de prachtige biografie van Slauerhoff, geschreven door Wim Hazeu.
Bijna elk jaar vier ik de jaarwisseling met vrouw en vrienden op Vlieland. Ook Slauerhoff bezocht Vlieland regelmatig en heeft er ook 2 jaar gewerkt als huisarts. Op Vlieland wordt Slauerhoff permanent geëerd met de Slauerhoffwandeling. De wandeling begint bij de Oude Postbootsteiger en eindigt bij het kerkhof. Onderweg vind je steeds plaquettes met strofen uit zijn gedichten. Het zijn de getuigenissen van zijn rusteloze ziel. Zijn bekendste dichtregel drukt dit volmaakt uit:
Alleen in mijn gedichten kan ik wonen.
De laatste strofe, op de plaquette bij het kerkhof luidt:
Nu weet ik: nergens vind ik vree,
Op aarde niet en niet op zee,
Pas aan die laatste smalle ree
Van hout in zand.
CRISTINA BRANCO ZINGT SLAUERHOFF
Slauerhoff voelde zich nog het best op zijn gemak in Lissabon aan de Taag, bij de fado en zijn grote voorbeeld, de dichter Pessoa. Het komt mooi samen op de cd Cristina Branco canta Slauerhoff. Cristina Branco zingt gedichten van Slauerhoff, vertaald in het Portugees. De titel van de cd is: ‘O Descobridor’, de Ontdekker, één van de gedichten van Slauerhoff.
PESSOA
Als je het volgende gedicht van Pessoa leest, lijkt het alsof Pessoa wel zijn weg heeft weten te vinden, maar daarvoor ken ik Pessoa nog niet goed genoeg. Het gedicht spreekt mij enorm aan, omdat het zo dicht in de buurt komt van een koan van de Chinese zenmeester Ching-yuan Wei-shin. Eerst de koan, dan het gedicht.
Dertig jaar geleden, voordat ik de studie van Zen begon zei ik: ‘Bergen zijn bergen, rivieren zijn rivieren.’ Nadat ik inzicht had verkregen in de waarheid van Zen door het onderricht van een goede meester, zei ik: ‘Bergen zijn geen bergen, rivieren zijn geen rivieren.’ Maar nu, nu ik de plaats van de uiteindelijke rust bereikt heb, zeg ik: ‘Bergen zijn werkelijk bergen en rivieren zijn werkelijk rivieren.’ Denk je dat deze drie opvattingen hetzelfde zijn of verschillend?
En nu Pessoa’s dichtregels:
Het mysterie van de dingen, waar is dat?
Waar is het dat het zich niet laat zien
Althans om ons te tonen dat het mysterie is?
Wat weet de rivier daarvan en wat weet de boom?
En ik, die niet meer ben dan zij, wat weet ik daarvan?
Telkens als ik naar de dingen kijk en denk aan wat de mensen ervan denken,
Lach ik zoals een beek klatert op een steen.
Want de enige verborgen zin der dingen
Is dat ze geen enkele verborgen zin hebben.
Het is vreemder dan alles wat vreemd is,
Vreemder dan de dromen van alle dichters
En de gedachten van alle filosofen,
Dat de dingen echt zijn wat ze lijken te zijn
En dat er niets te begrijpen valt.
VERDER LEZEN
Gedichten – Fernando Pessoa
Slauerhoff – Een biografie – Wim Hazeu
Bergen en rivieren, filosofische meditaties naar aanleiding van een koan – Giovanni Rizzuto