Kan je belangeloos zijn zonder jezelf uit het oog te verliezen? Dat lijkt op z’n minst paradoxaal. Zeker als je het antwoord kent van zenmeester Sayadaw U Tejaniya uit Myanmar. Maar toch, het kan wel.
VOLLE AANDACHT
Op vakantie in Indonesië bracht ik een bezoek aan de boeddhistische tempel Brahma Vihara Ashmara, in het noorden van Bali. Er was op dat moment een retraite bezig en ik was er getuige van hoe zenmeester Sayadaw U Tejaniya antwoord gaf op vragen van deelnemers. Dat deed hij met veel aandacht en humor. Op de vraag of je tijdens het mediteren mag krabben als je jeuk hebt, antwoordde hij dat het niet uitmaakt of je wel of niet krabt, als je het maar bewust en met aandacht doet. Lachend voegde hij eraan toe dat het hem wel erg ongemakkelijk leek om elke keer te moeten krabben als je jeuk hebt. In zijn visie gaat het erom dat je de dagelijkse dingen in het leven met volle aandacht doet. Mediteren is daar de training toe.
Thuis heb ik zijn naam gegoogeld en vond een aantal aansprekende teksten. Een fragment, vertaald uit het Engels:
Je moet begrijpen dat alles wat plaatsvindt slechts een natuurlijke totstandkoming is van oorzaak en gevolg. Probeer eerst te aanvaarden dat de dingen zijn zoals ze zijn en probeer in te zien dat ‘jij dit niet bent’, dat slechts de ‘natuur’ aan het werk is. Je moet eerst dit soort wijsheid vergaren. Het is deze wijsheid die de onzuiverheden kan uitroeien. Als je begint met oefenen (mediteren) moet je jezelf er aan blijven herinneren dat gedachten slechts gedachten zijn, gevoelens alleen maar gevoelens. Wanneer je meer ervaring hebt zal je geleidelijk aan de waarheid hiervan gaan inzien. Maar zo lang jij je blijft vereenzelvigen met je gedachten en gevoelens, je bijvoorbeeld vasthoudt aan het idee ‘Ik ben aan het denken’ of ‘Ik ben aan het voelen’, zal je de dingen niet kunnen zien zoals ze zijn. Je kunt de werkelijkheid niet zien als je een verkeerde zienswijze hebt, als je de dingen door een waas van onwetendheid ziet. Hechting en afkeer zullen je deel zijn.
HET IS ZOALS HET IS
Het is dus van belang om je niet te vereenzelvigen met wat je denkt en voelt en tegelijkertijd goed aan te voelen wat een bepaalde situatie van je vraagt. Dat kan je bewerkstelligen door je eigen ‘ik’ los te laten. Door je niet met je gedachten en gevoelens te identificeren, vertroebelt je ik de situatie ook niet langer. Je ik is er als het ware tussenuit, waardoor je beter aanvoelt wat er van je gevraagd wordt.
De basis is een radicale acceptatie van wat er nu op dit moment is. Het had ook niet anders kunnen zijn dan het nu is. De keten van oorzaak en gevolg maakt dat alles is zoals het is. Het heeft geen zin om het op dit moment anders te willen, om iets anders van jezelf te verwachten. Dit besef vraagt om veel mildheid, zowel naar jezelf, als naar de ander en de wereld om je heen. Een milde houding zonder oordelen. En als je toch oordeelt, dan kan je dat oordeel met een glimlach accepteren, zodat het zijn kracht verliest. Je oordeel is slechts een gedachte.
ONBEVANGEN EN BELANGELOOS
Door ervaringen los van je eigen ik te zien, hoef je niets vast te houden of af te weren. Vanuit deze houding kan je onbevangen en belangeloos tegenover de ander staan. Met mildheid en mededogen kijk je zowel naar je eigen ervaringen als die van de ander, vanuit het besef dat jij de ander bent, en de ander jou. Er is geen wezenlijk verschil.
Bij concrete ontmoetingen of vraagstukken gaat het om het onderscheid tussen reageren en antwoorden. Anders gezegd: het gaat erom om vanuit bezinning te doen wat de situatie van je vraagt. Net als bij de Franse filosoof Emmanuel Levinas gaat het hierbij niet over softheid. Het gaat net zo goed over een welgemeende symbolische draai om de oren als over een oprechte troostrijke arm om de schouder.
VERTROUWEN
Het vergt een grote mate van vertrouwdheid met jezelf en de ander om alle situaties het hoofd te kunnen bieden. Het gaat om het vertrouwen dat je door los te laten wat je normaal gesproken juist in je vingers probeert te houden meer voor elkaar krijgt. Het vertrouwen dat door meditatie de antwoorden als vanzelf uit de stilte opduiken als je niet langer weerstand biedt.
VERDER LEZEN