In mei was ik een aantal dagen te gast bij de sesshin van Raoul in de Sint Willibrodsabdij in Doetinchem. De abdij is werkelijk een pareltje, gebouwd door de Benedictijner monniken zelf, kort na de tweede wereldoorlog. Het ligt ook nog eens in een prachtige omgeving die zich uitstekend leent voor onze stiltewandelingen.
WIE BEN IK? Tijdens de sesshin was onder andere de vraag, “Wie ben ik?”, onderwerp van meditatie.
De vraag in spirituele zin roept vaak veel hoofdbrekens op. En misschien zit daar ook wel het probleem: is het wel te bedenken? Het klinkt alsof er een definitief antwoord mogelijk is. Maar is dat wel het geval? Het doet voorkomen of we op onszelf staan, en ook dat mag je ernstig betwijfelen.
Vanuit heel verschillende tradities en denkrichtingen zijn hier wijze dingen over gezegd. Als ik van mijzelf (voor het gemak, nog even in het midden latend wat dat dan is) uitga, van wat er op mijn pad gekomen is, moet ik onmiddellijk aan mijn inspiratiebronnen denken.
PRODUCTIEVE MACHT Tijdens mijn studie psychologie was dat vooral Michel Foucault, met zijn begrip de productieve macht. We zijn allemaal producten van die macht, maar deze is niet louter onderdrukkend, maar brengt ook voort. Of anders gezegd, we zijn door en door maatschappelijk, we worden er door gevormd en we vormen mee. We zijn producten van onze tijd en cultuur en tegelijkertijd ontwikkelen we de maatschappij en de cultuur verder. Ontkennen dat je deel hiervan uitmaakt is jezelf sterken in de illusie van een afzonderlijk zelf of individu. Toch zetten we ons vaak af tegen de maatschappij of tegen mensen die er andere opvattingen op nahouden, niet beseffend dat zij en wij uit dezelfde bron tappen.
UBUNTU
Een andere inspiratiebron is het Afrikaanse Ubuntudenken: mens zij doe je samen! Je bestaat door de ander. Op een bijeenkomst in Utrecht, bij de presentatie van zijn boek Ubuntu, Stroom van het bestaan als levensfilosofie, gaf Mogobe Ramose daar een mooie illustratie van. Bij een begroeting wordt gezegd: “Wij zien jou!” En dan niet in de zin van pluralis majestatis, maar in de zin van alle voorouders en medemensen die zich in jou manifesteren en ook alle toekomstige generaties. Een diep besef dus van onderlinge verbinding.
Mogobe Ramose signeert zijn boek voor Carin
INTER-ZIJN
Thich Nhat Hanh heeft het over inter-zijn. Als voorbeeld een citaat uit zijn juweeltje: Vorm is leegte, leegte is vorm, commentaar op het Prajnaparamita hartsoetra. Het begint zo: (en stel je voor dat je het boek in papier voor je hebt)
Als je een dichter bent, zul je duidelijk zien dat er een wolk drijft in dit papier. Zonder wolk komt er geen regen, zonder regen kunnen bomen niet groeien, zonder bomen kunnen we geen papier maken. De wolk is van wezenlijk belang voor het bestaan van papier. En ietsje verder: Als we nog beter naar dit vel papier kijken, kunnen we ook de zon erin zien schijnen. En weer ietsje verder: En als we verder kijken, kunnen we de houthakker zien. En: We zien ook de tarwe. We weten dat de houthakker niet kan leven zonder zijn dagelijks brood en daarom zit de tarwe, die zijn brood werd, ook in dit vel papier. En de vader en moeder van de houthakker ….
Tijdens de sesshin wordt meerdere malen per dag de hartsoetra gereciteerd. Het inter-zijn wordt zo benadrukt en bezongen.
WE ZIJN ALLEMAAL VERWANT
Mitakuye Oyasin is de uitdrukking van de Lakota om aan te geven dat alles onderling verbonden is. Het betekent, kort gezegd, dat we allemaal verwanten zijn, de mensen, de dieren, de planten, de rotsen en rivieren, bergen en valleien. Maar eigenlijk maken ze toch nog een beetje onderscheid: ze vinden dat de mens het meest armetierig is en alles te leren heeft van de natuur om hem heen!
NATUUR
Het besef dat we door en door natuur zijn is in een eerdere bespiegeling, over mildheid en mededogen, al aan bod gekomen. Sayadaw U Tejaniya, een monnik die ik toevalligerwijs aan het werk gezien heb op Bali, laat op eenvoudige wijze zien dat wij pas werkelijk onze ware natuur kunnen zijn als we ons niet langer vereenzelvigen met ons denken en voelen. Zijn ideeën en ervaringen zijn inmiddels ook in boekvorm verschenen: When Awareness Becomes Natural, a Guide to Cultivating Mindfulness in Everyday Life. Het enige is dus dat we gewaar kunnen worden hoe de natuur in ons werkzaam is, zonder daarmee een vast verhaal over onszelf te vormen, omdat het van moment tot moment anders is, of mooier gezegd stroomt.
TERUG NAAR DE VRAAG: WIE BEN IK?
In mijn werk als psychotherapeut heeft deze vraag me ook wel bevreemd: als mensen een beroep op me doen en zeggen ik ben mezelf niet meer de laatste tijd? Maar als je niet jezelf bent, wie ben je dan wel?
Voor mijzelf gaat het in essentie om alles te omarmen, alles toe te laten zo gezegd, zowel gemak als ongemak, zonder daarover te oordelen, zonder het te laten stollen in een verhaal waar je geen kant meer mee op kunt.
Maar op een nog diepere laag, die uiteindelijk gewoon voor het oprapen ligt, gaat het om het volgende, wat ik geschreven heb tijdens de meditatiedagen in de abdij:
Misschien is het niet zo slim om de vraag “Wie ben ik?” aan onszelf te stellen. Ons verstand gaat er doorgaans mee aan de haal.
Wellicht is het wijzer de vraag te stellen aan de vlinder, de rotstuin, het grindpad, de beek en de boom. Of aan de overvliegende ganzen. Zij weten het antwoord: “Gak!”
En hier is dat “Gak” eenzelfde antwoord als op de koan, “Heeft een hond boeddhanatuur?”: “Mu”.
Zentuin op de zolder van het stiltecentrum bij de Sint Willibrordsabdij